De bestreden reclame-uiting
Het betreft een door adverteerder (“De Homoeopaath”) op www.dehomoeopaath.nlieuws/ 3-de-griepvaccinatie.html gepubliceerd bericht met de titel ”De griepvaccinatie” en als subtitel “’De Homoeopaath’ heeft een echt antwoord op de griep!”. In het artikel staat onder meer: “De jaarlijkse griepprik biedt bescherming tegen de 3 meest voorkomende influenza’s, waaronder de Mexicaanse griep. Maar de kans op meer bijwerkingen is ook groter. De bijwerkingen van de griepprik kunnen ontstaan door twee factoren: “de influenza zelf als reactie van het lichaam en door een miskende reactie van het lichaam vanwege de hulpstoffen, die bestaan uit metaalverbindingen en nodig zijn om het vaccin opneembaar te maken voor het lichaam. Vooral mensen met hartklachten, reuma en diabetici zullen hier extra onder lijden. Tijdens deze bijwerkingen is men zelfs meer ontvankelijk voor het krijgen van griep omdat de weerstand tijdelijk fors is verminderd.”
Gelukkig is er ook een homeopathische griepvaccinatie met nagenoeg geen bijwerkingen met als extra voordeel dat het een hogere bescherming biedt dan de reguliere griepprik. (…) De klassieke homeopathische geneeswijze bevordert algemeen welbevinden door de eigen natuurlijke geneeskracht van het lichaam te versterken. Homeopathische middelen zijn altijd van natuurlijke aard en stimuleren het eigen lichaam om de genezing in werking te zetten en te vervolmaken. Dat is precies het tegenovergestelde van de reguliere geneeskunde die meestal symptomen bestrijdt en ziektes ‘onderdrukt’. Homeopathie heeft een beter antwoord op de griep. De homeopathische vaccinatie is voor iedereen geschikt en geeft een bescherming van meer dan 89 procent. Bij herhaling zelfs meer dan 94 procent. De homeopathische vaccinatie is ook geschikt en beschikbaar voor de ‘gewone man’, die met het huidige inentingsprogramma geen bescherming krijgt aangeboden. Alleen de mensen met een verhoogd risico komen voor inenting in aanmerking. Dat is niet helemaal eerlijk, want griep verstoort menig gezin en bedrijf. Ik vind dat iedereen bescherming verdient.”
Bijkomend voordeel van een homeopathische vaccinatie is dat (…) de bijwerkingen vrijwel nihil zijn. Bovendien zijn er ook nog eens weinig kosten aan verbonden. De kosten voor deze vaccinatie is € 30,00 per inname. Elke inname bestaat uit 3 dagen, elke dag 1 korrel. Voor de beste bescherming zijn er 3 innamen nodig, nu, eind december en eind januari nogmaals. Elke inname wordt voor de vergoeding als consult benoemd waardoor er een 100% vergoeding is. (…) Bij de meeste verzekeraars is het aanvullende pakket al voldoende dekkend. Ook voor bedrijven, scholen en andere instellingen is de homeopathische vaccinatie aantrekkelijk omdat hiermee een hoog verzuim kan worden voorkomen.”
De klacht
Deze wordt als volgt ingedeeld en weergegeven.
Het voornaamste bezwaar van klager tegen de reclame-uiting is dat ten aanzien van de aangeprezen homeopathische griepvaccinatie wordt beweerd dat deze werkzaam is en dat al met een inname van drie korrels een bescherming van 89 procent wordt bereikt. Adverteerder geeft hiervoor geen bewijs. Mogelijk is de bron een publicatie van een Australische homeopaat, die voor homeopathische profylaxe een succespercentage van 88,8% claimt. Dit is echter geen wetenschappelijke publicatie. Bovendien is onduidelijk wat homeopaten onder succespercentage verstaan en gaat die publicatie niet over griep. In de geneeskunde is het gebruikelijk dat berichten over werkzaamheid slaan op zorgvuldige onderzoeken van telkens één middel en één ziekte waarbij op een zinvolle manier behandelde en onbehandelde patiënten worden vergeleken. Het is zeer onwaarschijnlijk dat er wetenschappelijk bewijs is waaruit blijkt dat de door adverteerder aangeboden ‘driekorrelkuur’ de geclaimde effectiviteit heeft. Aangezien de kans dat een onbeschermd persoon in een bepaald jaar echte griep krijgt in de orde van 10% ligt, komt een mededeling die wellicht niet meer betekent dan ‘wie deze kuur doet, heeft 90% kans om binnen een jaar geen griep te krijgen’ in feite erop neer dat de kuur helemaal niet werkt. Adverteerder overtreedt ook de Geneesmiddelenwet, want hij biedt overduidelijk iets aan als geneesmiddel met een specifieke indicatie. Over deze overtreding is de Inspectie voor de Gezondheidszorg geïnformeerd.
Klager licht daarnaast zijn klacht per afzonderlijk bestreden mededeling als volgt toe.
Klager maakt in de eerste plaats bezwaar tegen de volgende mededeling in de reclame-uiting: “als extra voordeel dat het een hogere bescherming biedt dan de reguliere griepprik.” Het specifieke product wordt niet genoemd, maar een bekend middel is Influenzinum. Sommige varianten van dit middel zijn beweerdelijk een verdunning van 1 op 10 tot de macht 400 van een influenzavirus. Aangezien een verdunning van 1 op 10 tot de macht 110 al ongeveer gelijk staat met de verhouding van het volume van één atoom tot het gehele zichtbare universum, kan men wel stellen dat een dergelijk homeopathisch middel geen influenzavirus of delen daarvan bevat. Er zijn dan ook geen onderzoeken die op een betrouwbare manier de werkzaamheid van homeopathische middelen als preventiemiddel tegen griepinfecties aantonen.
Verder maakt klager bezwaar tegen de volgende mededelingen in de bestreden uiting: “De homeopathische vaccinatie is voor iedereen geschikt en geeft een bescherming van meer dan 89 procent.”, “Elke inname bestaat uit 3 dagen, elke dag 1 korrel.” en “Elke inname wordt voor de vergoeding als consult benoemd waardoor er een 100% vergoeding is.” Er wordt beweerd dat één behandeling (bestaande uit inname van telkens 1 korrel op drie dagen) een bescherming tegen griep biedt van minstens 89 procent. Aangezien de in te nemen korrels puur uit suiker (sacharose en/of lactose) bestaan, acht klager deze claim uitermate onaannemelijk. Een buisje met ca. 200 korrels Influenzinum kost circa € 5,–, maar deze aanbieding is kennelijk 3 korrels voor € 30,–. De aanbieder suggereert dat de koper de toezending als consult kan declareren. Dit komt klager voor als aanzetten tot verzekeringsfraude, aangezien er geen consult is geweest als men gewoon bestelt. De pagina bevat diverse beweringen die erop gericht zijn de koper te bewegen tot aanschaf van een of meerdere kuren. Ten eerste gebeurt dat door de mededeling dat de gewone griepvaccinatie bijwerkingen kan hebben, te weten “de influenza zelf als reactie van het lichaam” en “miskende reactie van het lichaam vanwege de hulpstoffen”. Dit is onzin, want een vaccin veroorzaakt geen griep. Meer in het bijzonder worden een aantal omvangrijke groepen genoemd die hier ernstig nadeel van zouden hebben te weten “mensen met hartklachten, reuma en diabetici”. Dit is onzin, want het is ondenkbaar dat een vaccin goedgekeurd wordt als grote groepen daar ernstige bijwerkingen van hebben. Voorts staat in de uiting dat genoemde bijwerkingen de kans op het krijgen van griep vergroten: “Tijdens deze bijwerkingen is men zelfs meer ontvankelijk voor het krijgen van griep” Klager acht dit onjuist. Deze zinsneden lijken erop gericht potentiële klanten angst voor de reguliere grieppreventie aan te jagen.
In de uiting wordt beweerd dat homeopathische middelen de natuurlijke geneeskracht van het lichaam versterken. Klager verwijst in dit verband naar de tekst “de eigen natuurlijke geneeskracht van het lichaam te versterken. Homeopathische middelen zijn altijd van natuurlijke aard en stimuleren het eigen lichaam om de genezing in werking te zetten en te vervolmaken.” Dit is een gedachte die bij veel homeopaten leeft, maar er is geen bewijs voor. De homeopathie vergelijkt zich met reguliere geneeskunde die slechts symptomen zou bestrijden en ziektes zou onderdrukken. In het geval van vaccinatie is dit extra onzinnig, omdat vaccinatie er juist op gericht is om het immuunsysteem te verbeteren door het van specifieke extra informatie te voorzien. Juist de vaccinatie versterkt de natuurlijke geneeskracht op een inzichtelijke en aantoonbare manier in tegenstelling tot een homeopathisch middel waarvan nooit op wetenschappelijke wijze een werkzaamheid is aangetoond.
In de uiting wordt de suggestie gewekt dat de gewone man (waarmee kennelijk mannen, vrouwen en kinderen worden bedoeld die niet wegens het behoren tot een bekende risicogroep een gratis griepprik krijgen, of personen wier werkgever of verzekeraar het geheel of gedeeltelijk betaalt) geen griepvaccinatie krijgt aangeboden. Klager verwijst naar de volgende tekst: “de ‘gewone man’, die met het huidige inentingsprogramma geen bescherming krijgt aangeboden.” Iedereen die bereid is ongeveer € 34,– te betalen voor vaccin plus kosten van toediening kan een griepvaccinatie krijgen. Het verschil is dat adverteerder € 30 vraagt waarvan volgens hem 80 procent kan worden teruggevorderd.Klager is op de hoogte van een klacht die tegen dezelfde adverteerder door een andere klager is ingediend en heeft geen bezwaar tegen samenvoeging van beide klachten.
Het verweer
Adverteerder heeft geen behoefte aan een inhoudelijke reactie maar deelt wel mee dat indien de argumenten in de uiting volgens klager ‘uit de lucht’ zijn gegrepen’, klager laat zien dat hij niet weet waarover hij spreekt. Adverteerder acht het ook opmerkelijk dat klager met een onderbouwing van de werking van homeopathie probeert zijn gelijk te krijgen. Adverteerder stelt dat de uiting prikkelend van aard is maar niet onwaar. Adverteerder heeft besloten om de uiting van elk ‘multimediaplatform’ te verwijderen en beschouwt de klacht daarmee als afgedaan.
Het oordeel van de voorzitter
1) In de uiting, die los dient te worden beoordeeld van de andere klacht waarnaar klager verwijst, wordt een “homeopathische griepvaccinatie” aangeprezen waarbij de bijwerkingen en de mate van bescherming daarvan worden vergeleken met die van de reguliere griepprik. De “homeopathische griepvaccinatie” zou, in tegenstelling tot de reguliere griepprik, nagenoeg geen bijwerkingen hebben en “een hogere bescherming” bieden dan de reguliere griepprik, welke bescherming “meer dan 89 procent” zou zijn en bij herhaling “zelfs meer dan 94 procent”. De voorzitter oordeelt over de toepasselijke regelgeving als volgt.
2) De Geneesmiddelenwet verstaat in artikel 1 aanhef en onder b onder geneesmiddel: een substantie of een samenstel van substanties die bestemd is om te worden toegediend of aangewend voor dan wel op enigerlei wijze wordt gepresenteerd als zijnde geschikt voor:
1°. het genezen of voorkomen van een ziekte, gebrek, wond of pijn bij de mens,
2°. het stellen van een geneeskundige diagnose bij de mens, of
3°. het herstellen, verbeteren of anderszins wijzigen van fysiologische functies bij de mens door een farmacologisch, immunologisch of metabolisch effect te bewerkstelligen.
In artikel 1 aanhef en onder c Geneesmiddelenwet wordt als immunologisch geneesmiddel omschreven: een vaccin, toxine, serum of allergeen. Nu de “homeopathische griepvaccinatie” wordt aangeprezen voor hetzelfde doel als een reguliere griepprik, te weten het voorkomen van griep, is sprake van de aanprijzing van een (immunologisch) geneesmiddel.
3) Reclame voor geneesmiddelen waarvoor geen handelsvergunning is verleend, is ingevolge artikel 84 lid 1 Geneesmiddelenwet verboden. Niet gesteld of gebleken is dat er in Nederland een handelsvergunning is verleend voor een geneesmiddel dat als homeopathische griepvaccinatie zou werken. De reclame-uiting is dus in strijd met artikel 84 lid 1 Geneesmiddelenwet en daardoor in strijd met artikel 2 van de Nederlandse Reclame Code (NRC) respectievelijk in strijd met artikel 4 Code Publieksreclame voor Geneesmiddelen (CPG) 2015. Nu is geoordeeld dat krachtens wettelijk verbod geen reclame voor het product als geneesmiddel mag worden gemaakt, komt de voorzitter niet meer toe aan de vraag of de uiting tevens misleidend is en/of zonder te rechtvaardigen redenen appelleert aan gevoelens van angst.
4) De voorzitter neemt nota van de mededeling van adverteerder dat de gewraakte uiting is verwijderd. Nu echter niet duidelijk is of adverteerder in de toekomst de onderhavige uiting opnieuw zal publiceren, wordt beslist als volgt.
De beslissing van de voorzitter
Op grond van het voorgaande acht de voorzitter de reclame-uiting in strijd met het bepaalde in artikel 2 NRC respectievelijk artikel 4 CPG 2015. De voorzitter beveelt adverteerder aan om niet meer op een dergelijke wijze reclame te maken.