Het College van Beroep [12 oktober 2021]

De bestreden uiting, de inleidende klacht en de beslissing van de Commissie

De klacht is gericht tegen een televisiecommercial voor “Grolsch 0,0”. Daarin zijn afwisselend een groep wandelaars en een vrouwenvoetbalelftal te zien. Een deel van de personen drinkt Grolsch 0.0.

De klacht, zoals die door de Commissie is samengevat, luidt dat een van de vrouwelijke voetbalsters jonger lijkt dan 25 jaar, waardoor is gehandeld in strijd met artikel 4 van de Reclamecode voor Alcoholvrij en Alcoholarm Bier (RvAAB). Dat de betreffende vrouw jonger lijkt dan 25 jaar wordt bevestigd door een onderzoek dat appellanten hebben laten uitvoeren door de Universiteit Twente (UT). Blijkens dit onderzoek is een ruime meerderheid van de beoordelaars van mening dat de vrouw jonger is dan 25 jaar. De onderzoeker heeft veel ervaring met het verrichten van nalevingsonderzoek, bijvoorbeeld wat betreft de Tabakswet en de Drank- en Horecawet. Ten behoeve van die onderzoeken zijn jongeren ingezet die onmiskenbaar minderjarig moesten zijn. Daarom heeft de onderzoeker een methode ontwikkeld om objectief de leeftijd van jongeren te beoordelen. Hij heeft deze onderzoeksmethode ten behoeve van het onderzoek naar de reclame-uiting toegepast.

De Commissie is bij de beoordeling van de klacht ervan uitgegaan dat deze in het bijzonder is gebaseerd op de beelden van de voetbalster met blond haar en een paardenstaart die in de uiting uit een blikje Grolsch 0.0 drinkt. Naar het oordeel van de Commissie lijkt deze speelster, zoals zij wordt getoond in de bestreden televisiecommercial, niet “evident” oftewel overduidelijk of onmiskenbaar jonger dan 25 jaar. Het onderzoek waarop appellanten zich beroepen maakt dit oordeel niet anders. Appellanten hebben ter zitting bij de Commissie onvoldoende duidelijk gemaakt welke methode is ontwikkeld en is gebruikt om “objectief de leeftijd van jongeren te beoordelen”. Verder staat in het onderzoeksverslag dat 38,2% van de beoordelaars van mening is dat de bewuste vrouw 25 jaar of ouder is. Kennelijk meent 61,8% van de ondervraagden dat zij jonger dan 25 jaar is. Dit rechtvaardigt echter niet de conclusie dat de betrokken vrouw ook “evident” jonger lijkt dan 25 jaar.

De grieven

Deze worden als volgt weergegeven.
Het feit dat bij zorgvuldige navraag onder in totaal 102 beoordelaars van gemiddeld 23 jaar een ruime meerderheid (61,8%) van mening is dat tenminste één van de in de reclame-uiting getoonde personen jonger is dan 25 jaar, toont nadrukkelijk aan dat er substantiële twijfel is over de ingeschatte leeftijd van de betreffende persoon. Met andere woorden: het is zeer wel mogelijk dat jongeren die de reclame-uiting zien de indruk krijgen dat de in beeld gebrachte persoon jonger is dan 25 jaar. En daarmee is deze reclame-uiting in strijd met een essentieel doel van de RvAAB, namelijk het willen voorkomen dat het drinken van in dit geval alcoholvrij bier door reclameboodschappen aantrekkelijker wordt gemaakt voor minderjarigen, en in combinatie met sporten zelfs impliciet wordt aanbevolen.
De Commissie legt ten onrechte de overduidelijk ontstane twijfel over de leeftijd van tenminste één van de acteurs bij appellanten, en niet bij Grolsch die verantwoordelijk is voor de reclame-uiting. Grolsch heeft door deels relatief jonge mensen te selecteren niet gekozen voor mensen die evident 25 jaar of ouder lijken. De Commissie heeft tevens nagelaten om goed uit te zoeken of het gebruikte onderzoek naar de ingeschatte leeftijd methodisch correct is. Zij gaat erg gemakkelijk mee met de opmerkingen die Grolsch heeft gemaakt over de betrouwbaarheid van het onderzoek, terwijl duidelijk is aangevoerd dat de onderzoeker zeer ervaren is in het uitvoeren van onderzoek naar het inschatten van leeftijden van jonge mensen.
Appellanten stellen dat het maatschappelijk belangrijk is dat duidelijkheid bestaat over de reclamevoorschriften aangaande alcoholvrije dranken. Uit onderzoek blijkt namelijk dat niet uitgesloten is dat reclame voor alcoholvrije dranken als effect heeft dat het consumeren van alcoholhoudende dranken voor minderjarigen extra aantrekkelijk wordt, met name wanneer dezelfde merknamen en hetzelfde uiterlijk gebruik wordt als die van alcoholhoudende dranken. Zo blijkt uit een recent onderzoek van het RIVM, dat in het kader van het Preventieakkoord Problematisch Alcoholgebruik is uitgevoerd, dat de ervaring met alcoholvrije dranken voor jongeren de drempel kan verlagen om dezelfde dranken met alcohol te gaan proberen, omdat ze al gewend zijn aan de smaak.

Samenvatting van het antwoord in appel

Dit strekt tot bevestiging van de bestreden beslissing. Op hetgeen Grolsch stelt, zal hierna, voor zoveel nodig, worden ingegaan.

De mondelinge behandeling

Op hetgeen tijdens de zitting is verklaard zal hierna, voor zoveel nodig, worden ingegaan.

Het oordeel van het College

1. Artikel 4 RvAAB, waaraan de bestreden televisiecommercial op grond van de klacht dient te worden getoetst, luidt, voor zover hier van belang: “Voor reclame-uitingen waarbij gebruik wordt gemaakt van geënsceneerde situaties met scripts en modellen die door of in opdracht van de adverteerder worden ingehuurd, geldt dat er geen personen die (…) evident jonger lijken dan 25 jaar getoond mogen worden”. Kern van het geschil is of de door de Commissie omschreven voetbalster met blond haar en een paardenstaart die in verschillende scènes is te zien, waaronder een scène waarin zij uit een blikje Grolsch 0.0 drinkt, evident jonger lijkt dan 25 jaar. Het College oordeelt hierover als volgt.

2. Artikel 4 RvAAB vermeldt niet hoe dient te worden bepaald of een persoon evident jonger lijkt dan 25 jaar. De Commissie en het College dienen zich daarom hierover een oordeel te vormen op basis van hun eigen waarneming en inschatting. Dit dient te gebeuren aan de hand van de gehele televisiecommercial waarin de voetbalster is te zien. Uitgaande hiervan oordeelt het College, in navolging van de Commissie, dat de bewuste vrouw niet evident jonger lijkt dan 25 jaar. Zij is onmiskenbaar volwassen en haar leeftijd dient naar het oordeel van het College op basis van alle scènes waarin zij is te zien op 25 jaar of ouder te worden geschat.

3. Dat volgens het door appellanten overgelegde onderzoek onder 102 ‘beoordelaars’ 61,8% van deze personen van mening is dat tenminste één van de in de televisiecommercial getoonde personen (blijkbaar de hierboven omschreven voetbalster) jonger is dan 25 jaar, leidt niet tot een ander oordeel. In deze zaak heeft het College zijn oordeel gebaseerd op de beelden van de televisiecommercial als geheel, terwijl bedoeld onderzoek is uitgevoerd enkel op basis van twee screenshots van diverse acteurs/actrices, inclusief de voetbalster, die in het onderzoek met elkaar werden vergeleken. Daargelaten de vraag of de resultaten van het onderzoek voldoende stellig zijn om te kunnen zeggen dat de voetbalster ‘evident jonger’ lijkt dan 25 jaar, geldt dat dit dient te worden beoordeeld aan de hand van alle scènes waarin zij is te zien, in plaats van op basis van twee screenshots. Het College beslist als volgt.

De beslissing van het College van Beroep

Het College bevestigt de bestreden beslissing.

[Hieronder volgt de beslissing waartegen beroep is ingesteld]

De Reclame Code Commissie [20 juli 2021]

De bestreden uiting

Het betreft een televisiereclame voor “Grolsch 0,0”. Daarin zijn afwisselend een groep wandelaars en een vrouwenvoetbalelftal te zien, beide in actie. Een aantal van de wandelaars en voetbalsters drinkt Grolsch 0.0.  

De klacht

De klacht wordt als volgt samengevat.
In het filmpje wordt alcoholvrij bier gedronken, onder meer door enkele vrouwelijke voetbalsters. Eén van deze vrouwen lijkt jonger dan 25 jaar en dat is in strijd met artikel 4 van de Reclamecode voor Alcoholvrij en Alcoholarm Bier (RvAAB), welke bepaling luidt:
“Reclame voor alcoholvrij en alcoholarm bier mag geen personen tonen die jonger zijn of evident jonger lijken dan 18 jaar. Voor reclame-uitingen waarbij gebruik wordt gemaakt van geënsceneerde situaties met scripts en modellen die door of in opdracht van de adverteerder worden ingehuurd, geldt dat er geen personen die jonger zijn of evident jonger lijken dan 25 jaar getoond mogen worden”.

Dat de betreffende vrouw jonger lijkt dan 25 jaar is niet slechts de inschatting van STAP en VKN, maar blijkt ook uit een onderzoek dat STAP heeft laten uitvoeren door dr. (naam) van de Universiteit Twente (UT). Blijkens dit onderzoek schat een ruime meerderheid van de beoordelaars de vrouw als jonger dan 25 jaar in. Het verslag van het onderzoek van de UT wordt bij de klacht overgelegd.
De lage standaarddeviatie laat zien dat de beoordelaars eensgezind zijn in hun inschatting, aldus klagers. Verder schommelt de ingeschatte leeftijd van een andere jonge vrouwelijke voetbalster
rond de 25 jaar.
Dr. (naam) heeft veel ervaring met het verrichten van nalevingsonderzoek, bijvoorbeeld wat betreft  de Tabakswet en de Drank- en Horecawet. Met collega’s heeft hij de afgelopen jaren in heel Nederland meer dan 100.000 mysteryshop bezoeken uitgevoerd om te controleren of de
18-jaarsgrens werd nageleefd. Ten behoeve van die onderzoeken zijn jongeren ingezet die
onmiskenbaar minderjarig moesten zijn. Daarom heeft dr. (naam) een methode ontwikkeld om
objectief de leeftijd van jongeren te beoordelen, aldus klagers, en deze onderzoeksmethode is ook ten behoeve van het onderhavige onderzoek toegepast.

Het verweer  

Het verweer wordt als volgt samengevat. 

De in de commercial getoonde mensen zijn allen 25 of ouder.
De klacht richt zich op het afgebeelde damesvoetbalelftal en in het bijzonder op twee van de spelers. De twee in het (door klagers bedoelde) onderzoek betrokken voetbalvrouwen waren ten tijde van het filmen respectievelijk 25 (geboren 29-11-1995) en 34 (geboren 14-10-1986). De overige dames in het elftal zijn overwegend circa 30. Voor de commercial zijn voor Grolsch geënsceneerde situaties gefilmd, waardoor de tweede zin van artikel 4 RvAAB van toepassing is.
Namens Grolsch is vóór het filmen vastgesteld dat geen van de getoonde personen in de
reclame jonger is dan 25. De klacht luidt dat één van de vrouwen jonger lijkt dan 25. Grolsch betwist dit laatste. Meer van belang is dat de RvAAB verbiedt dat een getoonde persoon evident
jonger lijkt dan 25. Wat dit betreft wijst Grolsch erop dat niet het ingeschakelde reclamebureau en de marketingafdeling van Grolsch, maar ook de (van marketing onafhankelijke) commissie binnen Grolsch, die alle reclame-uitingen checkt en de STIVA een andere inschatting hebben gehad over de vraag of de voetbalvrouwen evident jonger lijken dan 25.
 
Bij toetsing aan artikel 4 RvAAB gaat het er niet om of een enkeling of meerdere mensen een persoon jonger dan 25 vinden lijken, maar deze perceptie moet evident zijn, met andere woorden: het moet buiten elke vorm van twijfel staan. Daarvan is hier geen sprake, aldus Grolsch: de bewuste vrouw lijkt niet evident jonger dan 25.
 
Op het bij de klacht overgelegde onderzoek, althans de gepresenteerde conclusies, heeft Grolsch de volgende aanmerkingen.
Het onderzoek zelf is niet inzichtelijk gemaakt. Er wordt slechts een beschrijving gegeven en
opgemerkt dat er een methode is ontwikkeld om objectief de leeftijd van jongeren te beoordelen. Wat die methode is en waarom daaruit een objectief oordeel zou kunnen volgen van een subjectief criterium als leeftijdsperceptie, wordt niet duidelijk gemaakt. Grolsch betwist dan ook dat er sprake zou zijn van een objectief oordeel. Verder maakt Grolsch nog de volgende kanttekeningen bij het onderzoek:
a.
De respondenten hebben niet de commercial van Grolsch bekeken. Zij kregen twee screenshots van alleen het hoofd voorgelegd. Dat geeft geen juist beeld, want in de commercial worden de vrouwen omgeven door een team, wat mogelijk een andere leeftijdsperceptie oplevert.
b.
De respondenten hebben twee screenshots uit de Grolsch-commercial bekeken en die vergeleken met zes  screenshots uit andere commercials. Om de commercial van Grolsch te beoordelen op
het ‘evident jonger lijken dan 25’ moet die specifieke commercial echter op zichzelf worden
bekeken.
c.
Het gestelde onder b betekent ook dat de conclusie “De twee acteurs uit de Grolsch 0.0%-reclame ogen het jongst vergeleken met acteurs uit andere alcohol- en 0.0%-reclames” geen ondersteuning biedt voor het standpunt dat de voetbalster(s) uit de Grolsch-reclame evident jonger lijken dan 25 jaar.  
d.
De helft van de voorgelegde screenshots toont mannen met baarden en het is zeer aannemelijk dat respondenten die eerst een man met baard zien en vervolgens een blonde voetbalster met een paardenstaart, de laatste jonger beoordelen dan wanneer ze haar als eerste of als enige te zien hadden gekregen.
Hoe dan ook, zelfs uit het onderzoek volgt niet dat het de bewuste vrouw evident jonger lijkt
dan 25, aldus Grolsch. Circa 40% van de respondenten heeft de vrouw immers als 25 jaar of ouder beoordeeld en het staat dus niet buiten twijfel dat zij jonger lijkt dan 25.
 

De mondelinge toelichting

 
Partijen hebben hun standpunten nader toegelicht.

Het oordeel van de Commissie

Klagers achten de bestreden uiting in strijd met artikel 4 RvAAB. Zij voeren hiertoe aan dat één van de in de uiting getoonde voetbalsters jonger lijkt dan 25 jaar, niet alleen volgens de inschatting van klagers zelf, maar ook blijkens onderzoek van UT, waarvan een verslag bij de klacht is overgelegd. De Commissie oordeelt hierover als volgt.  

 
Artikel 4 RvAAB luidt:
“Reclame voor alcoholvrij en alcoholarm bier mag geen personen tonen die jonger zijn of evident
jonger lijken dan 18 jaar. Voor reclame-uitingen waarbij gebruik wordt gemaakt van
geënsceneerde situaties met scripts en modellen die door of in opdracht van de adverteerder
worden ingehuurd, geldt dat er geen personen die jonger zijn of evident jonger lijken dan 25 jaar
getoond mogen worden”.

Niet in geschil is dat in de bestreden uiting gebruik wordt gemaakt van een geënsceneerde situatie als bedoeld in artikel 4 RvAAB. Gelet hierop mogen in deze uiting geen personen die jonger zijn of evident jonger lijken dan 25 jaar getoond worden. Grolsch heeft onweersproken meegedeeld dat de in de commercial getoonde personen allen 25 jaar of ouder zijn. De vraag die resteert is of één van de in de uiting getoonde voetbalsters “evident jonger” lijkt dan 25 jaar.

Gezien de inhoud van het bij de klacht overgelegde onderzoeksverslag inclusief screenshots en klagers’ stelling dat blijkens dit onderzoek een ruime meerderheid van de beoordelaars de in de klacht bedoelde voetbalster als jonger dan 25 jaar inschat, gaat het kennelijk om de voetbalster met blond haar en een paardenstaart, die in de uiting uit een blikje Grolsch 0.0 drinkt. Naar het oordeel van de Commissie lijkt deze speelster, zoals getoond in de bestreden uiting, niet “evident” oftewel overduidelijk of onmiskenbaar jonger dan 25 jaar.
Het onderzoek waarop klagers zich beroepen maakt dit oordeel niet anders. Ten eerste hebben klagers ter zitting, tegenover de aanmerkingen bij dit onderzoek bij verweer, niet voldoende duidelijk gemaakt welke methode is ontwikkeld en in dit geval is gebruikt om “objectief de leeftijd van jongeren te beoordelen”. Verder staat in het onderzoeksverslag dat 38,2% van de beoordelaars van mening is dat de bewuste vrouw 25 jaar of ouder is, met andere woorden: kennelijk meent 61,8% dat zij jonger dan 25 is. Dit rechtvaardigt echter niet de conclusie dat ze “evident” jonger dan 25 lijkt.

Gelet op het bovenstaande wordt als volgt beslist. 

De beslissing van de Reclame Code Commissie

De Commissie wijst de klacht af.