De bestreden reclame-uiting
Het gaat om een affiche voor de voorstelling ‘De Lankmoedigen’ van adverteerder
Het affiche toont het gezicht en de (bedekte) hals van een vrouw met halflang haar. Haar gezicht is gehavend: het rechteroog is gesloten en gezwollen. Links en rechts van het oog is opgedroogd bloed te zien. De zwelling op en rond het oog is paarsblauw. Ook de wenkbrauw, neus en lip tonen verwondingen. Het linkeroog is ongehavend en kijkt helder de camera in.
Op het affiche staat de volgende tekst (deels over het voorhoofd van de vrouw):
“TONEELGROEP OOSTPOOL SPEELT
DE LANKMOEDIGEN
TEKST EN REGIE JOERI VOS
EEN SATIRE OVER DE VERDRAAGZAME MENS
18 okt t/m 17 dec 2016 in de theaters”
In de rechterbenedenhoek van het affiche staat het logo van Toneelgroep Oostpool met de tekst:
“Hoe nu mens te zijn?
Toneelgroep oostpool.nl”
De klacht
De klacht wordt als volgt samengevat.
Klaagster maakt bezwaar tegen het affiche omdat het de aandacht wil trekken met een extreme vorm van geweld. De verwondingen op het affiche zijn levensecht. Gezien de plaatsen waar het affiche hangt, is het onmogelijk om je als gebruiker van de openbare ruimte aan de uiting te onttrekken. Klaagster noemt daarbij moeders met kleine kinderen die langs het affiche fietsen, waarbij de kinderen schrikken van de uiting en vragen stellen. Kinderen weten dit beeld niet goed te plaatsen: het wekt angst op, aldus klaagster. Klaagster stelt dat zij niet wil ontkennen dat er vreselijk geweld in onze samenleving zit. Zij heeft begrip voor het eerbetoon dat de voorstelling wil bieden aan mensen die in de schaduw van onze samenleving werken en zij vindt het goed dat er verschillende thematieken worden aangekaart en verwerkt in theatervoorstellingen. Zij vindt het echter van weinig inzicht en smaak getuigen dat adverteerder voorbijgaat aan het effect dat dit affiche op jonge kinderen heeft en op eventuele andere voorbijgangers, zoals slachtoffers van huiselijk geweld, asielzoekers uit oorlogsgebieden of anderen die te maken hebben met geweld. Klaagster vindt het vreemd dat er op films leeftijdsgrenzen zitten, en een affiche als dit blijkbaar geschikt is voor ‘alle leeftijden’.
Het verweer
Het verweer wordt als volgt samengevat.
Door de tekst op het affiche wordt duidelijk gemaakt dat het hier om een toneelstuk gaat. Hiermee is ook meteen duidelijk dat het een theaterbeeld betreft. Het is dus niet echt: de verwondingen zijn met grime nagebootst. De titel “De Lankmoedigen” en de in de ondertitel opgenomen verwijzing naar ‘de verdraagzame mens’ maken duidelijk dat het om welwillende mensen gaat. Tegelijkertijd is het woord ‘satire’ te zien, waardoor de uitvergroting van maatschappelijke thema’s naar voren wordt gebracht: een satire legt de vinger op de zere plek. De pose van de vrouw is niet suggestief of emotioneel, maar toont eenvoudigweg haar gehavende gezicht. Kortom: het affiche geeft verschillende tekens af die de imitatieverwondingen van de vrouw relativeren en contextualiseren.
Adverteerder vindt de klacht dat zij aandacht trekt met extreme vormen van geweld onterecht. Ten eerste laat zij geen geweld zien, maar toont zij de gevolgen van geweld. Met dit affiche bekritiseert zij zinloos geweld. Hierbij is het zeker de bedoeling van adverteerder om debat los te maken, echter zonder mensen onnodig te kwetsen. De algemeen geaccepteerde afbeeldingen van een Hollywoodster met een wapen in zijn of haar hand op een filmposter verheerlijken geweld; het affiche van Toneelgroep Oostpool verheerlijkt niet, maar stelt juist aan de kaak, aldus adverteerder. Adverteerder meent dat nergens de goede zeden worden overschreden of sprake is van misleidende communicatie. Wel ziet adverteerder het als haar taak –als toneelgroep- om verontrustende maatschappelijke gebeurtenissen bespreekbaar te maken door middel van beeld, taal en vormgeving. Dat hierbij de grenzen worden opgezocht, is een logisch gevolg, maar een en ander gebeurt weloverwogen en niet zonder reden.
Adverteerder betreurt het dat mensen zich gekwetst kunnen voelen door het affiche. Daarom heeft zij zich voorgenomen een debatavond te organiseren met de onderhavige klacht als uitgangspunt.
Het oordeel van de Commissie
De Commissie vat de klacht aldus op dat klaagster het affiche wegens de afbeelding van een vrouw met een bont en blauw gelaat in strijd met de goede smaak en/of het fatsoen acht als bedoeld in artikel 2 van de Nederlandse Reclame Code (NRC).
In dit artikel staat: “Reclame dient in overeenstemming te zijn met de wet, de waarheid, de goede smaak en het fatsoen”. De Commissie stelt zich terughoudend op bij de beantwoording van de vraag of een reclame-uiting in strijd is met de goede smaak en het fatsoen, omdat deze criteria naar hun aard een subjectief karakter hebben. De Commissie beoordeelt of naar de huidige algemene maatschappelijke opvattingen de uiting de grenzen van het toelaatbare te buiten gaat, mede gelet op de wijze waarop zij is gepubliceerd en het effect dat zij daardoor op het publiek heeft. Bij een uiting die op een zodanige wijze wordt gepubliceerd dat het publiek zich niet aan confrontatie daarmee kan onttrekken, zijn de grenzen van hetgeen toelaatbaar kan worden geacht eerder overschreden dan bij uitingen die op een andere wijze worden gepubliceerd. Hierbij dienen onder meer de frequentie waarmee men de uiting ziet en de situering van de uiting te worden meegewogen.
Of sprake is van een reclame-uiting die in het kader van de goede smaak en het fatsoen niet toelaatbaar moeten worden geacht, moet per uiting worden beoordeeld, waarbij de gehele uiting wordt beoordeeld. In het onderhavige geval is een gehavend gelaat te zien, met de volgende begeleidende tekst van adverteerder:
“TONEELGROEP OOSTPOOL SPEELT
DE LANKMOEDIGEN
TEKST EN REGIE JOERI VOS
EEN SATIRE OVER DE VERDRAAGZAME MENS
18 okt t/m 17 dec 2016 in de theaters”
Met deze woorden wil adverteerder duidelijk maken (zo volgt uit het verweer) dat het een toneelvoorstelling betreft, waaruit volgens adverteerder afgeleid kan worden dat de verwondingen niet echt zijn, maar deel uitmaken van het toneel en dus nagebootst, geschminkt zijn. De Commissie volgt het standpunt van adverteerder dat uit de begeleidende woorden duidelijk blijkt dat het een toneelvoorstelling betreft.
Het affiche is geplaatst in de openbare ruimte. Volgens klaagster hing het affiche onder andere langs de Arnhemse straat ‘Onderlangs’, waar ook fietsers rijden. Hoewel de uiting die klaagster heeft meegestuurd een andere plaats (ogenschijnlijk buiten de bebouwde kom) betreft omdat de gemeente Arnhem het affiche inmiddels heeft verwijderd bij Onderlangs, is niet in geding dat de afbeelding in de bebouwde kom heeft gehangen.
De Commissie oordeelt over deze soort locatie als volgt.
Het feit dat de uiting zich binnen de bebouwde kom bevindt op een plek waar ook fietsers langskomen, maakt weliswaar dat het publiek zich niet kan onttrekken aan de uiting, maar de afbeelding maakt voldoende duidelijk dat het om een geschminkt gezicht gaat, onder andere gezien het ene heldere oog met de indringende blik en het gebrek aan emotie dat wordt getoond. De afbeelding roept niet op tot mishandeling van vrouwen en verheerlijkt geweld niet.
Bovendien nuanceert de begeleidende tekst de indringendheid van het gehavende gelaat. Goed leesbaar is dat het de toneelvoorstelling “De Lankmoedigen” betreft; er worden ook speeldata genoemd. De tekst onderstreept dat er geen sprake is van een persoon die werkelijk mishandeld is, maar van geschminkte verwondingen die blijkbaar verband houden met de inhoud van de toneelvoorstelling.
Gezien voorgaande en met inachtneming van voornoemde terughoudendheid is de Commissie van oordeel dat het bestreden affiche de grenzen van het toelaatbare niet te buiten gaat. Dit geldt ook voor zover kinderen ermee worden geconfronteerd. Hoewel de Commissie er begrip voor heeft dat niet iedereen de afbeelding op het affiche zal kunnen waarderen, acht zij het niet ontoelaatbaar dat dit affiche wordt gebruikt ter promotie van de toneelvoorstelling van adverteerder over geweld.
Gelet op het bovenstaande wordt als volgt beslist.
De beslissing
De Commissie wijst de klacht af.